Trong cuốn sách nổi tiếng "I Left My Homework in the Hamptons", tiến sĩ tâm lý học Blythe Grossberg, người từng tốt nghiệp Harvard, đã đưa ra những nhận định sắc sảo dựa trên quan sát của bà về một nhóm trẻ em đến từ các gia đình có thu nhập cao tại New York.
Theo bà, những đứa trẻ này lớn lên trong môi trường được chăm sóc chu đáo, học tại các trường danh tiếng với mức học phí cao và luôn được hỗ trợ bởi cha mẹ, giáo viên cũng như các tổ chức giáo dục. Chính sự đủ đầy và dư thừa về cơ hội trải nghiệm đã khiến các em dễ dàng tiếp cận những đỉnh cao của cuộc sống quá sớm. Hệ quả là chúng mất dần sự hứng thú với thế giới xung quanh và sớm rơi vào trạng thái trống rỗng, cảm thấy cuộc sống thiếu ý nghĩa.
Blythe Grossberg, tiến sĩ tâm lý học Harvard, và cuốn sách "I Left My Homework in the Hamptons"
Thật trớ trêu và cũng đầy xót xa khi hiện tượng này ngày càng lan rộng trong các gia đình thuộc tầng lớp trung lưu. Nhiều bậc cha mẹ sẵn sàng rơi vào chiếc bẫy nuôi con trong điều kiện quá dư thừa mọi thứ.
Việc cho trẻ trải nghiệm những điều tốt nhất từ quá sớm lại vô tình trở thành chiếc bẫy nguy hiểm. Nhiều em nhỏ lớn lên mà gần như không còn mong đợi gì thêm trong cuộc sống.
Tác giả trong một chuyến thăm tới các gia đình có thu nhập cao đã ghi nhận rằng, bên cạnh mức học phí đắt đỏ mỗi năm, các em học sinh còn được học thêm với gia sư sau giờ học. Ví dụ, có một tiến sĩ tốt nghiệp Đại học Yale đang hỗ trợ học sinh lớp tám viết bài luận môn lịch sử, trong khi một nghiên cứu sinh từ Đại học Columbia hướng dẫn các em viết bài luận tiếng Anh. Ngoài ra còn có các gia sư luyện thi chuyên biệt với mức thù lao lên đến 800 đô la một giờ, tương đương khoảng 20,7 triệu đồng, cùng với các chuyên gia từng được đào tạo tại Harvard cung cấp dịch vụ dạy kèm riêng.
Tài nguyên giá trị nhất trong hệ thống này, theo cách tác giả mô tả, là nhóm chuyên gia được ví như "phiên bản Hermes trong thế giới gia sư". Họ thuộc một công ty tư vấn tuyển sinh đại học danh tiếng tại New York. Những người này đảm nhận mọi công việc cần thiết để học sinh có thể dễ dàng bước chân vào một trường đại học danh giá. Họ thiết kế lộ trình học tập bao gồm các môn khoa học kỹ thuật, lịch sử ít người biết đến hoặc khóa học viết kịch với số lượng học viên được giới hạn.
Mỗi ngày, những đứa trẻ này được đưa đón đến trường tư bằng ôtô riêng có tài xế. Tan học, các em tiếp tục di chuyển đến phòng gym cao cấp hoặc các học viện nghệ thuật để luyện tập. Tối đến, khi trở về nhà, đã có gia sư chờ sẵn để hướng dẫn các em học thêm nhiều môn khác.
Không chỉ được đầu tư về giáo dục, trẻ em ở khu vực này còn sống trong điều kiện vật chất vượt trội. Các em có thể du lịch vòng quanh thế giới vào bất kỳ kỳ nghỉ nào, với lịch trình được sắp xếp kỹ lưỡng để giúp mở rộng hiểu biết và trải nghiệm. Cuộc sống xa hoa đến mức nhiều người gọi các em là “những đứa con của Gatsby”.
Tại nơi được xem là biểu tượng của sự giàu có, mọi thứ đều đạt chuẩn cao nhất. Thế nhưng, sau khi tiếp xúc và quan sát hàng nghìn đứa trẻ lớn lên trong môi trường ấy, tác giả không khỏi băn khoăn: Liệu có khi nào một đứa trẻ được trao quá nhiều điều tốt đẹp?
Nhà tâm lý học Abraham Maslow từng giới thiệu khái niệm "trải nghiệm đỉnh cao" để mô tả những khoảnh khắc cảm xúc mãnh liệt khi con người cảm thấy vui sướng, hứng khởi và tràn đầy sự mãn nguyện. Giống như khi đứng trên đỉnh núi, con người chạm tới cảm giác thăng hoa cả về tinh thần lẫn cảm xúc.
Tuy nhiên, trong cuốn sách I Left My Homework in the Hamptons, tác giả dẫn lại nhiều nghiên cứu tâm lý cho thấy trải nghiệm đỉnh cao ở trẻ em lại không hề mang lại hiệu quả tích cực như kỳ vọng. Thay vì cảm thấy hạnh phúc hay hài lòng, nhiều em lại rơi vào trạng thái nhàm chán, thiếu động lực và mất phương hướng trong cuộc sống.
Khi một đứa trẻ được trải nghiệm quá nhiều điều lớn lao từ sớm mà không cần nỗ lực, cuộc sống sau này của các em thường thiếu đi sự hứng khởi và cảm giác chờ đợi. Ví dụ, có em mới lớp 1 đã được biểu diễn trên sân khấu, lớp 5 tổ chức triển lãm nghệ thuật và đến trung học cơ sở đã từng đặt chân tới Nam Cực. Dù hành trình trưởng thành của các em phong phú, nhiều màu sắc và mang dấu ấn cá nhân rõ nét, nhưng điều còn thiếu là cảm giác thỏa mãn sau khi vượt qua một thử thách thật sự.
"Những đứa trẻ này khi lớn lên hầu như không còn điều gì để mong chờ" – tác giả nhận định. Câu hỏi đặt ra là: Khi con người không còn kỳ vọng, liệu cuộc sống sẽ mang ý nghĩa gì?
Nhiều nghiên cứu tâm lý chỉ ra rằng trẻ nhỏ nếu được tiếp xúc với những trải nghiệm đỉnh cao từ quá sớm, khi mọi thứ trở nên quá dễ dàng và lựa chọn quá nhiều, về lâu dài sẽ hình thành tâm lý thiếu ranh giới. Những đứa trẻ này thường có xu hướng đòi hỏi sự hài lòng ngay lập tức trong mọi tình huống.
Thói quen mong muốn được thỏa mãn ngay lập tức thường kéo theo những khoảng thời gian dài buồn chán. Đây là trạng thái dễ gặp ở con người khi không còn kỳ vọng rõ ràng. Khi không đạt được điều mong muốn một cách nhanh chóng, họ dễ rơi vào trạng thái tổn thương và mất phương hướng.
Nhiều phụ huynh sau khi đọc xong cuốn sách đã có lời giải cho thắc mắc: Vì sao con cái được tạo điều kiện đầy đủ nhưng vẫn thiếu động lực học tập. Có lẽ câu trả lời nằm ở chính sự đủ đầy đến quá sớm.
Những đứa trẻ rơi vào tình trạng này thường được gọi là mắc "hội chứng tuổi thơ sung túc", trong đó kỳ vọng từ cha mẹ là nguyên nhân khiến áp lực trở nên quá sức. Đó chính là giọt nước tràn ly.
Với góc nhìn phân tích tâm lý sâu sắc, tác giả cho thấy rõ tình trạng áp lực đè nặng lên những đứa trẻ trong các gia đình khá giả. Thử thách đầu tiên mà các em phải đối mặt là cuộc chạy đua thành tích. Và phần lớn áp lực này không đến từ đâu khác ngoài chính cha mẹ.
Dù đã đạt được vị trí trong tháp thu nhập cao, nhiều phụ huynh vẫn không cảm thấy an tâm. Thay vì cảm giác an toàn, sự giàu có khiến họ lo lắng nhiều hơn. Họ luôn mang trong mình nỗi sợ bị tụt lại phía sau, tin rằng nếu dừng lại dù chỉ một chút thì địa vị xã hội và kinh tế sẽ không còn được giữ vững. Chính nỗi lo ấy được họ vô thức truyền sang con cái.
Nỗi sợ thất bại thúc đẩy nhiều bậc phụ huynh đầu tư mạnh cho con
Trong xã hội hiện đại, không ít cha mẹ coi thành tích học tập và sự tiến bộ của con cái như thước đo danh dự cá nhân. Theo quan điểm của tác giả, những "nguồn giáo dục chất lượng cao" hay "đặc quyền giáo dục" được hình thành từ khoản đầu tư tài chính khổng lồ thực chất phản ánh hệ giá trị mà phụ huynh theo đuổi.
Giáo dục được nhìn nhận như một khoản đầu tư mang lại lợi nhuận. Nếu một đứa trẻ có thể đỗ vào trường đại học danh giá, điều đó đồng nghĩa với việc những nỗ lực, thời gian và tiền bạc cha mẹ bỏ ra đã sinh trái ngọt. Vì thế, kỳ tuyển sinh đại học dần trở thành cuộc đua về tài chính và đặc quyền.
Tuy nhiên, trong môi trường bị kiểm soát nghiêm ngặt, trẻ có thể đối mặt với áp lực nặng nề nếu không đáp ứng được kỳ vọng từ cha mẹ. Tác giả cho biết trong cuốn sách của mình rằng những đứa trẻ nuôi hy vọng bước vào cánh cổng đại học thông qua con đường thể thao thường phải trải qua lịch trình luyện tập khắt khe. Dù mưa gió, mất điện hay điều kiện thời tiết khắc nghiệt, các em vẫn phải có mặt trên sân tập nếu câu lạc bộ còn mở cửa.
Việc luyện tập thể chất với cường độ cao khiến cơ thể trẻ em chịu áp lực lớn và có thể gây ra những tổn thương khó hồi phục. Thế nhưng, điều bất ngờ là nhiều em nhỏ lại đón nhận những chấn thương này một cách vui vẻ, thậm chí cảm thấy may mắn vì được nghỉ ngơi trong buổi tập. Trong cuốn sách, có không ít trẻ bày tỏ mong muốn được bị thương để đổi lấy thời gian nghỉ ngơi quý giá.
Tình trạng còn trở nên nghiêm trọng hơn khi nhiều phụ huynh bận rộn với công việc kiếm tiền trang trải cuộc sống, chi trả học phí cho con cái, khiến những bữa ăn tối quây quần bên gia đình trở thành điều xa xỉ. Sự thiếu vắng tình cảm từ cha mẹ cùng áp lực thành tích học tập đã đẩy không ít trẻ em vào trạng thái khủng hoảng tâm lý, dẫn đến các hành vi tiêu cực như trầm cảm, trộm cắp, nghiện rượu, thậm chí là những hành động tự hủy hoại bản thân. Tác giả đã ghi nhận những trường hợp trẻ cố gắng phá hủy tương lai mà cha mẹ dành nhiều công sức xây dựng cho mình, bị chi phối bởi bản năng tự hủy, tìm đến những hành động mạo hiểm.
Sau gần 20 năm làm gia sư cho các gia đình khá giả, tác giả Bryce rút ra một kết luận sâu sắc: tiền bạc có thể làm cuộc sống trở nên hào nhoáng, thu hút và nhiều màu sắc, nhưng cuối cùng lại đẩy những người trẻ vào cảnh cô đơn, mất phương hướng và thiếu cảm xúc.
Có thể bạn đã từng nghe hoặc trải qua điều này. Tuy nhiên, với vai trò người làm cha mẹ, khó ai có thể đứng ngoài cuộc chạy đua giáo dục hiện nay. Hầu hết đều đồng tình rằng đầu tư cho con cái là khoản đầu tư quan trọng nhất, sẵn sàng dốc sức và tài sản cho tương lai của con. Nhưng để khoản đầu tư đó mang lại hiệu quả thực sự, cha mẹ cần tỉnh táo, không nên chạy theo những xu hướng nhất thời.
Cuối cùng, điều trẻ em cần nhất chính là một tuổi thơ đúng nghĩa, nơi các em được học hỏi và trải nghiệm để tự mình vượt qua thử thách mà không có sự bao bọc quá mức từ cha mẹ. Đây mới là nguồn sức mạnh giúp các em vững vàng bước vào cuộc sống sau này.
